Mihring hi amah leh amah a inzawng a,
A dam chhungin a inhmu ngai si lo.
Hla hi han chhiar emaw han ngaihthlak emaw hian a vawi khatna atanga mi hip nghal em em mai, ngaihzawnawm nghal hliah hliah hi a awm thin a. Chu chu literature tha ziarang pawh a ni a. Vawi khatnaah a mawi em em a, a vawi hnihnaah a fiahin a thuk leh thung a. Chutiang zelin a thatna leh ngaihnawmna chu chhiar leh ngaihthlak tam poh leh kan hmu tam ting thin. Amaherawhchu, chutiang chu literature-ah hian kan hmu zen zen lo thung.
Hla pakhat, ka vawi khat chhiar atanga ka rilrua awm tlat, ka chhiar nawn apianga ka duhna a zual emaw tih mai tur ka nei a. Chu chu "Nunkhua" tih hla a ni a, Lalremruati Ngente lehkhabu "Sêih" tiha mi a ni nghe nghe. A ziaktu pawh hi ka mi hriat chian te zinga mi, a hun lo paltlang tawh te, natna khirhkhan tak a hneh dan te leh nula sa pan tê si ni chunga mi sehhel tak a nih si dan te pawh a hretute zinga mi ni vein ka inhre nghe nghe . Amaherawhchu, chu lam chu ka sawi tum a ni lo a. He hla ka han chhiara keimaha a thawh dan, a rauina min man dan ka thiam ang tawka sawi ka tum zawk dawn a ni.
He hla hi poetical word kan tih hla thu mawi tak tak hmanga ziah/phuah a ni lem lo a. Tawng tualleng, kan inbiakna ang hmanga a thu hi remkhawm a ni. Chu chuan Romanticism rim a namtir a. Shakespeare te dawta hla phuah thiam bera an sawi thin William Wordsworth phei chuan hla phuah nan hian mi vangtlang, thingtlang mite tawng hi a tha berah a ngai nghe nghe. Tin, free verse-a ziah a nih angin a thuken (subject matter) hi a pawimawh ber a ni a, chu chu he hla ti hlatu pawh a ni bawk.
Longinus chuan literature mawina te, rilna leh thukna te siam thei tura thil pawimawh a sawi zingah chuan ngaihtuahna thuk leh ropui hi a pawimawh hlein a sawi a. Chuta tang chuan thu leh hla mawi tak tak a lo chhuak thei niin a ngai. He hla-ina mihring nun min thlirpui dan te, min zawnpui dan zawng zawngte a ropui hle a ni lo'm ni? Chu a zawnna kawngah chuan kan kal rualpui theiin chhan theih lohna zawhna chu kan zawnpui mek a nih hi.
Mihring tung chhoa kal, mi ang pangngai kan tih reng reng zingah hian nun inang diak diak hmang pakhat mah kan awm lo a. Ngaituahna inang pu pawh kan vang hle awm e. Amaherawhchu, chu kan inan lohna hrang hrang karah chuan khawvela mihring zawng zawng hian inanna pakhat, intawm tlan kan nei thung a. Chu chu, hma lam uma tlan tur, beiseina nung neia lo piang chhuak theuh kan nihna hi a ni.
Saruak nun nen tap chunga khawvel êng i hmachhawn ni khan,
Hmasawnna chuan, 'min ûm rawh' tiin a cho che a;
Pathian thil siam dan ka ngaihtuah changa a themthiam ka tih thinna em em pakhat chu fing sa bik, chak sa bik awm miah loa he khawvel hmachhawn tura inang tlang veka min piantir thin hi a ni. Thiam nei sa bik leh fing nghala piang hi an la awm lo. Inang tlang vekin saruakin he khawvel hmachhawn turin Siamtu hian min dah a ni. Hringnun hi hneh zawh awm thei lo chona a ni a, kan han pian phat atang hian lian zawkin mahni aia tê zawk an cho leh an zuam ang thâr hian hmasawnna hian min lo choin min lo hmuak nghal a. Mi tinin chu hmasawnna chu mahni theih ang leh phak ang tawk theuhin kan damchhungin kan um ta thin a ni. Amaherawhchu, khawvel din tirh ata hma lam uma tlan reng hmasawnna hi mihring piang tawh zingah umpha an la awm lo.
Sap hla phuahtu pakhat George Herbert chuan a hla pakhat "The Pulley" tihah chuan, Pathianin khawvel a dina mihring a siam khan chawlhna tih loh a mamawh zawng zawng mihring hnenah a pe vek a. An lo ropui hnu pawha Ama hnena an lo kal zel theih nan chawlhna erawh chu a pe tel lo a ni tiin a sawi a. Chuvang chuan, kan lo pian tirh phat atang hian kim loin kan lo piang a. Hmasawnna umin duhthusamah ngei pawh han cheng thin mah ila hmasawnna dang, duhthusam dangin min hmuak leh zel thin. Chu nun ruak hnawh khah tuma kan beih nasat poh leh saruaka piang hian saruak mai kan nihzia kan hmu chiang tulh tulh thin a nih hi.
Mihring nun hi chonaa khat a nih rual hian mahni inzawnna hmun a ni ve bawk a. Chu chu, kan pian ken leh khawvel nihphung dik tak a ni. Mihring hian amaha chhan theih loh zawhna a nei a, chu zawhna tunge a nih tih chu chhan tumin nikhua a hriat tirh atangin a bei ngat ngat thin. Kan lo pianga kan lo thanlena thiamna leh finna kan zawn te, mahni intungnung tura ei leh bar kan zawn te, chhungkua dina in leh lo nena kan inbenbelna zawng zawngte mahni kan inzawnna vek a ni. Amaherawhchu, heng zawng zawng hian mihring chu nun ruak mai a nihzia a lantir thung a ni.
I pian tirh atang khan kim lo awm sain i piang a,
Khawharna leh malna thurualpui tura duan i ni;
I nun ruak hnawh khattu tur zawngin i vak a,
I hmuh chhuah erawh 'nun saruak' mai a ni.
Pathianin keimahnia a dah tel loh, nun ruaka min siamtu chu hnawh khah tumin mi zawng zawng hian nia kan hriatna lamah kan phe suau suau a. Elon Musk-a ten an thiamna leh theihna sang tak hmanga Sikeisen thleng thlenga an han zawn laiin thenkhat chuan kan bul maiah hian a awm alawm tiin nuamtawlna hmunah leh ruihhloah an lo zawng a. Rui leh fim mang loin an nun ruak an an lo zawng ve thin bawk. Kan nun dan zawng zawng hi chu zawhna chhan lam hawi nia kan hriatnaah a kal vek a ni. Mahse, bel ruak an sawi ang maiin nun hi a ruah poh leh a ri a ring a, a rik rin poh leh lungngaihna a zual thin.
Chu nun ruak ri chu kan ngaihthlak ngun poh leh mihring siam dan makzia kan hmu chiang a. Hnawh khah tuma beiseina nung nena hmasawnna kan umna lamah kan inchhuihbah chang a tam a. Khawharna leh malna, mite phak ve lo nia inhriatna leh natnain min bawhbet fo a. Chutiang hunah chuan pawn lam thawm aiin chhungril lam thawm a ring a, hringnun hi fiah ta kuarin a hriat fo thin. Amaherawhchu, chutiang hunah meuh pawh chuan nun ruak hnawhna tur chhanna chu a la fiah zo lo thin. Lal Davida meuh pawh khan Pathian hnenah mihring hi eng nge maw a nih chiah le tiin a zawt hial a nih kha.
Leilung hian he nun ruak hnawh khah theihna tawk tur chhanna hi mihring hnena pek tur a nei lo a. Hunpui lo inherin kan nunah danglamna rawn thlen thin mah sela chhungrila kan zawhna hi min chhansak thei lo. Hmasawnna uma kan tlanna kalsanin khuarelah chawl thin mah ila chu pawh chuan kan mamawh tawk chhanna an nei chuang lo a ni. Van thengreng sangah hla takah pawh zawngin kan thiamna zawng zawng pawh hmang ral vek mah ila heng chhanna min pe thei lo. Mihring hian nausen a niha nikhua a lo hriat theih atangin tunge a nih hriat tumin a bei a, chu zawhna chuan a thlanah a hnuk lut thin. Hei hi a lo ni hringnun an lo tih chu.
A dam chhungin a inhmu ngai si lo.
(H. Lalawmpuia/ Puitea Hmar hi Faith College, Mizo Department-ah Guest Faculty a ni a. Poetry, article leh critical writing lamah a kutchhuak ṭha tak tak kan hmu chho mek a, Mizo literary criticism leh creative writing hmasawnna kawnga a beiseiawm ber te zing a mi a ni.
Comments
Post a Comment